از «هوای» تا «بلم»
ایرانیان باستان دریافتند که می‌توانند با خالی کردن تنه‌ی یک درخت وسیله‌ای به‌نام «هوای» بسازند و بعد از آن بود که توانستند قایق‌های چوبی به نام «بلم» بسازند که عقب و جلوی آنها تیز بود یا برخی از آنها دارای جلوی تیز و عقب پهن بود که به آنها «جالبوت» می‌گفتند.ایرانیان، نخستین گروه‌های دریانورد:
آنها برای قایق‌های چوبی خود، «پارو» را اختراع کردند و پس از آن بود که همین ایرانی‌های باهوش و خردمند وسایلی چون بادبان، سکان، قطب‌نما، گاهنمای دریایی، رهنامه و دیگر وسایل دریانوردی برای حرکت و زندگی چندماهه و چندروزه روی آب را اختراع کردند و نخستین سفرهای دریایی خود را از خلیج‌فارس و تنگه‌ی هرمز آغاز کردند و راهی اقیانوس‌های آرام و هند شدند. ایرانی‌ها در راه خود به کشورهایی چون یمن، مصر، دریای مدیترانه در باختر و نیز کشور هند، سوماترا، چین و ژاپن رسیدند.
نخستین گروه‌های دریانورد جهان، ایرانی بودند که با انجام اکتشاف‌های دریایی، از هند تا یمن و مصر را پیمودند و از آبراه سوئز به مدیترانه رفتند. چیرگی بر آب‌های خلیج‌فارس در روزگار هخامنشی به بعد و بازرگانی دریایی با هند و چین و نیز انجام اکتشاف‌هایی در مدیترانه، نشان از پیشگامی ایرانیان در دریانوردی دارد.
انجام نخستین جنگ‌های دریایی با یونانی‌ها و انتقال صدهاهزار سرباز از روی پل‌هایی که از قایق‌ها ساخته شده بودند و پشتیبانی دریایی از نبردها در یونان و البته بسیاری از شکست‌های ایرانیان در جنگ‌های روی آب-همچون نبردهای سالامیس و میکال که گویا در پیِ توفان به شکست انجامیده است، همه و همه حکایت از رونق صنعت کشتی‌سازی در ایران باستان دارند.
کشتی‌سازی و کشتیرانی در شاهنامه:
داستان کمک‌های دریانوردان ایرانی به اسکندر در گذر از کرانه‌های رودخانه‌ی سند تا رسیدن او به آبادان و اهواز نیز شاهدی دیگر از دست داشتن ایرانی‌ها در صنعت دریانوردی در آن روزگار است. رودخانه‌ها از دیرباز پهنه‌ی دریانوردی ایرانیان بوده است و از این روست که بزرگانی چون حکیم ابوالقاسم فردوسی در شاهنامه‌ی خود بارها از کشتی‌سازی و کشتیرانی ایرانیان سخن گفته است.
سندی ٨هزارساله، گواه صنعت کشتیرانی ایرانیان:
کهن‌‌ترین سند دریانوردی ایران، گویچه‌ای از گل پخته است که در کند و کاوهای منطقه‌ی «چغامیش» در خوزستان به‌دست آمده است و گروه آمریکایی که این گویچه را پیدا کردند، آن‌را به ٦ هزار سال پیش از میلاد نسبت داده‌اند.
چغامیش در کرانه‌ی شمالی شوش میان رودخانه‌های کارون و دز است و در هزاره‌ی دوم پیش از میلاد، دژی ایلامی در آنجا ساخته شده بود. مُهری در آن دژ پیدا شده که پادشاهی یا فرماندهی را نشان می‌دهد که از یک جنگ دریایی در حال بازگشت است. این تصویر نمایشگر یک جنگ دریایی است که گویا در رودخانه‌های داخلی روی داده است. فرمانده گرزی به دست دارد و در دست دیگرش درحالی‌که سوار بر قایق است، تعدادی اسیر دست بسته جلوی پای او افتاده‌اند و او ریسمانی را که با آن اسرا را بسته‌اند، در دست دارد.
در تصویر مُهر یادشده همچنین در کشتی یک گاو دیده می‌شود و این امر، نشان‌دهنده‌ی آن است که کشتی از سفر دوری بازمی‌گردد. شوربختانه این «گویچه» را پژوهشگران آمریکایی برای مطالعه بیشتر به آمریکا برده و دیگر به کشورمان برنگردانده‌اند.
کشتی‌های ایرانی، سده‌ها پیش از یونانی‌ها و حتا فنیقی‌ها:
هزاران سال پیش از یونانیان و پیش از گشت و گذارهای دریایی فنیقی‌ها در مدیترانه و اقیانوس اطلس، فرهنگ و تجارت بشری در سرزمین‌های کرانه‌ای خلیج‌فارس متمرکز شده بود.
ساخت بهترین بادبان‌ها در زمان ساسانیان:
روزگار پادشاهی کمبوجیه، داریوش اول، خشایارشا، اسکندر گجستک، اشکانیان، ساسانیان، اردشیر ساسانی، شاپور دوم، بهرام گور و انوشیروان، کشتیرانی و دریانوردی یکی از مشاغل مردم ایران بوده و گفته‌اند که بهترین بادبان‌های کشتی‌ها در زمان ساسانیان ساخته شد.
«جالبوت»ها، کشتی‌های نجات:
نام کشتی‌ها نیز در هر دوره‌ای به گونه‌ای بوده است اما کشتی را دریانوردان در خلیج‌فارس «جهاز» و مجموع آنها را «جهازات» می‌نامیدند. اما «هوری» نام کوچک‌ترین کشتی ایرانی‌هاست و «جالبوت»ها معمولا کشتی‌های نجات بودند و «ماشو» نام یکی دیگر از قایق‌های کوچک است. «ماشوه» نیز قایقی همانند جالبوت و از دسته قایق‌های کوچک بود که عقب آن پهن و جلوی آن تیز و بلند بود. «بگاله» هم نام قایقی بوده است که بخش عقب آن پهن و بلندتر است و بادبان‌دار، و برای مسافرت‌های راه نزدیک در دریا به کار می رفته‌است.
«بوم» یکی دیگر از کشتی‌های ایرانی بوده که دارای دو دکل بوده است اما بنابر وضع هوا با یک یا دو بادبان حرکت می‌کرده است. «بغله» هم نام یکی دیگر از کشتی‌های ایرانی بود که برای سفرهای دوردست در اقیانوس هند به کار می‌رفت و کشتی‌هایی به نام «ناکو» نیز شبیه آن بود.
کشتی های بادبانی اروپایی درابتدای دوران استعمار:
معمولا از نوع کاراک Caraques و گالیون Galions و یا از نوع کار اول Caravelles بوده اند دو نوع اولی کشتی های بادبانی بزرگی بودند که قدرت کشش بسیار داشتند و عموماً می توانستند تا 1600 چلیک بار و 1200 عمله و مسافر و 200 توپ حمل کنند و حال آنکه نوع سومی کوچک و قدرت صد تا 200 بشکه بار را داشته است. در سال 1638 لویی سیزدهم پادشاه فرانسه کشتی تا ج «کورون» Couronne را به آب انداخت و آن کشتی بزرگی از نوع کاراک بود که 70 متر طول و 15 متر عرض داشت و 72 توپ حمل می کرد و مساحت مجموعه ی بادبان های آن بیش از پانزده هزار مترمربع بود.
کاراک نام کشتی پرتقالی بود که در قرن شانزدهم مابین برزیل و پرتقال کار می کرد و از آن پس تمام کشتی هایی که از روی این نمونه ساخته شدند کاراک نام یافتند. (یاداشت مترجم)
گالیون نیز نام کشتی اسپانیایی خاصی بود و از آن پس چه خود اسپانیایی ها و چه مردم ایتالیا و غیره کشتی های بسیار از این نوع به آب انداختند که عموماً آنها را گالیون می نامیدند. کشتی بزرگ دارای سه یا چهار دکل که در قرون ۱۵ و ۱۶ به عنوان کشتی جنگی و یا کشتی تجارتی به کار برده می‌شد.
کاراول نوعی کشتی کوچک چهارد کلی بود که در قرن شانزدهم فراوان به کار می رفت و قدرت تحرک آن بسیار بود. باید دانست که هر چهار کشتی که کریستوف کولومب به وسیله ی آنها آمریکا را کشف کرد از نوع کاراول بوده اند. نام کاراول اخیراً از طرف فرانسویان به نوعی هواپیمای مسافری که شهرت و مقبولیت بین المللی یافته است داده شده.
دریانوردی امروز:
سال ۱۸۰۷ وقتی نخستین کشتی بخار آمریکا بدون بادبان و پارو در جهت مخالف باد و جریان آب از رودخانه هادسون بالا رفت، کلیه ملوانان و دریانوردان که برای تماشای این چیز عجیب به ساحل رودخانه آمده بودند دانستند که آنچه در برابر دیدگانشان در حال حرکت است بزودی جهان آنها را دگرگون خواهد کرد. آنها دانستند که دیگر ساخت و تعمیر یک کشتی یک فن نیست بلکه یک علم است و هدایت و حفظ چنین کشتی ای نیازمند اطلاعات علمی دقیق و بسیاری می‌باشد. و اکنون که نزدیک به دو قرن از آن زمان می‌گذرد ما با ناوهایی روبرو هستیم که گاه نزدیک به ۳۴۰ متر طول و ۸۰ متر عرض دارند. شهرهای شناوری که بدون شک ساخت، هدایت و مدیریت آنها دانش بسیاری می‌طلبد. دانشی که نمی‌توان به تجربه و با گذر ایام فرا گرفت. بلکه نیاز به تحصیلات کلاسیک و دانشگاهی دارد. نیازی که منجر به تولد رشته مهندسی دریا شده‌است.
برای مشاهده جزئیات تصویر را دانلود کنید