سپیا،مرکب ماهی،cuttlefish:نمایشی از زیبایی آفرینش

زیستگاه اصلی : بخش غربی اقیانوس آرام، دریای سرخ و خلیج فارس
وضعیت بدنی: رشد سریعی دارند. جثه نرها از ماده ها بزرگتر است. آنها هشت بازوی کوتاه و دو بازوی بلند دارند که این بازوان بلند برای گرفتن طعمه، گسترش یافته اند و غالبا" آنها را در میان بازوان کوتاهشان جمع می کنند. بدن تخت این ده پایان، به آنها این امکان را می دهد که خود را به شکل شناور، نزدیک بستر اقیانوس نگهدارند و زندگی کنند. جایی که غذاهای مورد علاقه آنها به وفور یافت می شود.
وزن: بین 4 تا 5 کیلوگرم
طول بدن: از بزرگترین ماهیان مرکب هستند که طول بدنشان به 42 تا 43 سانتیمتر می رسد. در ماده ها حدود 33 سانتیمتر است.
وضعیت زندگی: این گونه در آب های گرم و در دمای 30 درجه سانتیگراد زندگی می کنند. آنها نیز همانند وابستگانشان می توانند تغییر رنگ دهند. فراعنه آبی، این عمل را برای گفتگو و برقراری ارتباط یا به هنگام احساس خطر ، عشقبازی و نیز استتار و دور شدن از دید دشمن انجام می دهند.
شکار و تغذیه: این ماهیان مرکب، از نرم تنان کوچکی مثل حلزون ها، سخت پوستان و ماهیان تغذیه می کنند. آنها خود غذای کوسه ها، سفره ماهیان، دلفین ها، مرغان دریایی و سایر ماهیان بزرگتر می شوند. نیز همانند سایر جانوران دریایی، ماهیگیری غیر مجاز و آلودن آب ها باعث نابودیشان می شود.
تولید مثل: در فصل تولید مثل، نرها بر سر انتخاب لانه با یکدیگر به مبارزه بر می خیزند اما اغلب این دعواها بدون جراحات جدی خاتمه می پذیرند. پس از اینکه نر موفق به تصاحب قلمرو خود شد، ماده در لانه حاضر می شود و با نری که صاحب قلمرو و لانه است، جفت گیری می کند. پس از جفت گیری، ماده خود را عقب می کشد و به عمق لانه می رود. جایی که تخم ها در آنجا گذاشته خواهند شد. ماده تخم ها را با یک پوشش حفاظتی می پوشاند و آنها را با دقت به سقف لانه می چسباند. آنگاه تخم ها را ترک می کند تا خود مراحل رشدشان را طی کنند و متولد شوند. مادر، کمی پس از تخم گذاری می میرد. جفت گیری و تخم گذاری در یک دوره 110 روزه انجام می شود. حدود 1500 تخم گذاشته می شوند که در دمای 28 درجه سانتیگراد معمولا" 14 روز طول می کشد تا به ثمر برسند.

ماهی مرکب، یک آبزی با تفاخر طرح و رنگ
در بین جانوران زیر آب، فرعونی زندگی می کند که لباس های رنگارنگ و زیبا به تن دارد و رفتارش چون فرعون ها حاکمانه است؛ چشمانی بزرگ، بازوانی توانمند و اسلحه ای کارآمد دارد و هر لحظه خود را به رنگی در می آورد. شاید همیشه پیروزی از آن او نباشد اما نسبت به دشمن خود سختگیر است.
سپیا فاراعونیس sepia pharaonis  که این لقب را از آن خود کرده، عضوی کوچک ولی معروف از خانواده بزرگ به نام ( ماهیان مرکب ) است که مردمان خلیج فارس در هر شهری او را به نامی صدا می زنند؛ مردمان بوشهر " خساک " ، ساکنان هرمزگان " نقر " ، " عنکاس " یا " انکاس " و ساحل نشینان جزیره خارک " نکله " اش می گویند.
این جانور که یکی از مهم ترین گونه های ( سرپایان ) در حوزه اقیانوس هند و بویژه در خلیج فارس و دریای عمان است، در آب های استان بوشهر به وفور وجود دارد و در میان حدود 20 گونه از سرپایان گزارش شده در منطقه خلیج فارس و دریای عمان، او گونه غالب است.
جذابیت و غریب بودن جانوران زیر آب را با هیچ دسته ای از جانوران نمی توان مقایسه کرد اما این یکی با آن تغییر رنگ غریبش، مبهوت کننده بود. هنوز که هنوز است، چشمان بزرگ او بیش از هر چیزی به یاد من مانده است.
این جانور یک سپیا فاراعونیس بود که بعضی ها او را ماهی مرکب می نامند. به این نام معروف شده در حالیکه اصلا ماهی نیست. نرم تنی است از شاخه بی مهرگان که ستون فقرات ندارد و شباهت و ارتباطی با دسته ماهیان ندارد. اشتباه در نامگذاری این جانور از آن جا ناشی شده که در گذشته هر موجودی را که در آب حرکت می کرد ماهی ( fish ) صدا می زدند و بسته به رنگ، شکل، اندازه یا خصلت خاصی از آن موجود، نامی بر آن می گذاشتند. ماهی مرکب هم که کیسه ای پر از مرکب سیاه با خود دارد، نامی به فراخور کارش گرفته است.
سپیا فاراعونیس معروف ترین جانور دسته کاتل فیش ها ( CuttleFish ) است. پاهای این جانور روی سرش قرار دارد و برای همین مثل اسکوئیدها یا لولیگوها، هشت پاها یا اختاپوس ها و نوتیلوس ها جزو دسته سرپایان قرار دارد.
از دسته کاتل فیش ها تا کنون 7 گونه در خلیج فارس دیده شده که 6 گونه سپیا و یک گونه سی یلا بوده است اما گونه غالب در آب های خلیج فارس، سپیا فاراعونیس است.
این جانور از تاریکی نمی ترسد و همیشه با خود چراغی به همراه دارد. او در اعماق دریا و در دل تاریکی، ناگهان چراغ بدن خود را روشن می کند. نور تابانی که از بدن این جانور به بیرون می تابد، برخی از جانوران دریایی را مسخ می کند و به سمت خود جذب می کند و فرصت خوبی را در اختیار سپیا فاراعونیس می گذارد تا غذایش را به راحتی انتخاب کند.
اما نور بدن این فرعون آبزی از کجا می آید؟ چراغ قوه درون بدن این جانور، از ترکیبات شیمیایی تابانی به نام < لوسیفرین > تولید می شود که در قسمت های مختلف پوست و دور چشم های بیشتر ماهیان مرکب وجود دارد.
این موجودات دارای لوله های نقره ای رنگ بسیار زیبایی هستند که از مقداری پروتئین ناشناخته تشکیل شده اند. دانشمندان این پروتئین مخصوص را < منعکس کننده > می نامند. اما نور بدن این جانور فقط برای شکار نیست؛ بسیاری از ماهی هایی که دشمن او هستند، با دیدن این نور فرار می کنند تا جان سپیا فاراعونیس در امان بماند. یکی دیگر از کاربردهای نور بدن این جانور، هنگام تولید مثل است که برای جذب جنس مخالف به سوی خود، بدنش را روشن می کند.
سپیا فاراعونیس ها مانند همه مرکب ماهی ها، دارای جنس های نر و ماده جدا از هم هستند. جثه جنس نر بزرگتر از ماده است و رنگ های متنوع و جذابی دارد که جنس ماده را به طرف خود جذب می کند. فصل تخم ریزی این جانوران در بهار یا پاییز و معمولا" در عمق 50 متری دریاست. وقتی سپیا فاراعونیس نر، همسر خود را انتخاب کند، بازوهای دهانی اش را تغییر شکل می دهد و آماده می شود تا او را به سمت خود بکشاند. اما این کار به همین راحتی هم نیست؛ او برای به دست آوردن همسر، ناچار به مبارزه با رقیبان است. پس باید همه آنها را وادارد تا صحنه را ترک کنند و او را با سپیا فاراعونیس ماده تنها بگذارند. حالا نوبت آن می رسد تا رضایت همسر را جلب کند؛ او بالای سر همسر آینده اش شنا می کند، نور می تاباند و تغییر شکل می دهد تا دل او را به دست آورد.